Polifluoroalkil i perfluoroalkil (PFAS) poznate su kao „večne hemikalije“ jer se prirodno ne razgrađuju. Nova studija otkriva da ubrzano topljenje arktičkog leda ispušta sve veću količinu ovih hemikalija u životnu sredinu. PFAS ne potiču sa Arktika, ali se tamo sakupljaju. Koriste se u svim vrstama ljudskih proizvoda i procesa, od kutija za picu do pene za gašenje požara. Jednom kada se ispuste u atmosferu, obično ostanu zarobljene u arktičkim ledenim pločama.
Ovo nije ništa novo. Ali prema novoj studiji hemičara sa Univerziteta Lankaster u Britaniji, izgleda da su koncentracije PFAS-a u morskom ledu usko povezane sa slanošću vode. Dakle, što je more slanije, ove hemikalije se više koncentrišu. Problem je u tome što se planeta zagreva, pa ciklusi topljenja i smrzavanja formiraju džepove izuzetno slane okeanske vode, otpremajući PFAS u male bazene. Zatim se te visoko koncentrovane hemikalije ispuštaju u vodenu masu i nastavljaju da cirkulišu.
„Promena svojstava morskog leda, sa sve ranijim i neredovnim periodima otapanja, mogla bi da utiče na preradu i oslobađanje štetnih materija uporedo sa ključnim nutrijentima, što povratno utiče na sastav morskog lanca ishrane,” kaže ekološki hemičar Krispin Halsal, sa Univerziteta Lankaster.
Poznato je da su PFAS otrovne za ljude i životinje, zbog čega njihovo ispuštanje u prehrambeni lanac predstavlja veliki problem. Ranija istraživanja povezala su ih sa oštećenjima jetre i rastom fetusa. Takođe je utvrđeno da su koncentracije PFAS-a u površinskoj morskoj vodi nadomak otapajućih ledenih ploča i do dva puta veće od uporednih rezultata zabeleženih u Severnom moru. Na osnovu još jedne nedavno objavljene studije, izgleda da većina ovih hemikalija stiže na vrhove lednika putem snežnih padavina.
Da bi detaljno istražio kako se ove hemikalije oslobađaju, tim je koristio veštačku komoru sa morskim ledom da bi sproveo kontrolisane eksperimente, mereći kretanje hemikalija između vode i leda. U početku, dok se led topio, voda je nosila veliki procenat rastvorenih soli. Ne samo da je ovaj uzorak sadržao veliku količinu PFAS-a, već su to bile njihove verzije sa kraćim hemijskim lancima. Kasnije, kada se rastopljena voda osvežila, lanci PFAS-a bili su nešto duži.
Dugi periodi odmrzavanja na Arktiku oslobađaju ovu slanicu i dovode do njenog redovnijeg mešanja sa otopljenim snegom, odakle potiču povećane koncentracije zagađenja. Stvar je u tome što Arktičkim okeanom sada dominira jednogodišnji led, smenjujući stariji led nastao tokom dužeg perioda. Ovaj mladi led sadrži puno pokretne slanice koja interaguje sa snegom i doprinosi daljoj koncentraciji PFAS-a.
To je neposredna opasnost za organizme u direktnom kontaktu sa ledom, poput onih sa dna arktičkog lanca ishrane; oni često grickaju slanicu iz ledenih ploča, bivajući sve izloženiji dejstvu ovih hemikalija. Istraživanje je inače deo projekta EISPAC (Efekti ledenih stresora i zagađivača na arktičku morsku kriosferu), koji vode organizacije iz Britanije i Nemačke. Naučni tim apeluje na dalje restrikcije korišćenja PFAS-a u budućnosti.
(ScienceAlert-ZTP, foto: PFAS Action)
