Rim se ponovo uzdiže nad Mediteranom, ali ovaj put kao ekonomska sila. Italija je 2020. godinu obeležila kao epicentar pandemije koronavirusa, međutim u tekućoj godini ova zemlja se ispostavlja kao rastuća ekonomska sila u širem mediteranskom regionu, od severne Afrike do Balkana. Tokom poslednje dve decenije, Italija je radila na transmediteranskom trgovinskom povezivanju, slično kineskoj inicijativi Pojas i put.
Pod nazivom Il Mediterraneo allargato („prošireni Mediteran“), mapa italijanske trgovinske moći 21. veka u mnogome liči na mapu Rimskog carstva iz prvog veka. S obzirom da se ekonomski motor EU nakon Bregzita sastoji od Nemačke, Francuske i Italije, prilagođavanje Pariza i Berlina široj mediteranskoj agendi Rima odrediće funkcionalnost unije, ali NATO alijanse.
Italija tradicionalno počiva na tri spoljnopolitička stuba: evropeizam, atlantizam i mediteranizam. Ali, u poslednje vreme, Rim sve više svojih strateških aduta stavlja na mediteransku regiju. To je postalo očigledno u januaru 2018. godine, kada je tadašnja ministarka odbrane Roberta Pinoti naredila premeštanje italijanskih trupa iz Iraka i Avganistana u Libiju i Niger. Zvanično obrazloženje strateških prioriteta Italije glasilo je: „Jezgro naših intervencija je prošireni Mediteran, od Balkana do Sahela, i Roga Afrike.“
Intervencije Rima na širem Mediteranu su se isplatile. Kada je EU izašla iz dužničke krize 2012. godine, Italija je nadmašila Francusku i postala drugi najveći evropski proizvođač. Vrednost njene proizvodnje premašuje francusku za približno jednu trećinu. Veći deo italijanskog izvoza odlazi na mediteranska tržišta, nadmašujući izvoz u Sjedinjene Države i Kinu.
U narednim godinama, mediteransko tržište će se dodatno proširiti. Italija i Turska su 2019. dogovorile transportnu mrežu Turska-Italija-Tunis, stvarajući direktnu komercijalnu vezu od Magreba do Crnog mora. Čvorište koridora je luka Taranto, locirana na samom jugu italijanskog poluostrva, a prevoz tovarnih kontejnera počeo je u julu 2020.
Deonica puta Taranto-Tunis je ključna, jer severnu obalu Afrike povezuje sa glavnim tržištima i proizvodnim centrima Italije, Nemačke, pa čak i Skandinavije. Iz tuniskih luka, koridor takođe može povezati Italiju sa Alžirom i transsaharskim autoputem, pružajući se dalje prema zapadnoj Africi, sve do Lagosa u Nigeriji. S obzirom na perspektivu Italije kao mosta evropske trgovine ka Africi, možda će svi putevi ponovo voditi u Rim.
Pored izvoza industrijskih proizvoda u Afriku, Italija je tamo uspostavila i svoje energetsko carstvo. Ovaj posao predvodi energetski gigant Eni, pod faktičkom kontrolom italijanske vlade koja je njegov najveći akcionar. Eni kontroliše oko 45 odsto libijske proizvodnje nafte i gasa, i jedan je od vodećih partnera u Alžiru, najvećem afričkom proizvođaču prirodnog gasa. Zajedno sa alžirskom naftnom kompanijom Sonatrach, Eni poseduje jedini transmediteranski gasovod koji preko Tunisa isporučuje alžirski gas do Italije.
Povrh toga, Italija će uskoro završiti projekat spajanja svoje električne mreže sa energetski bogatim Alžirom, i to preko 192 kilometra dugog podmorskog kabla između Tunisa i Sicilije. Nakon toga, Italija će moći da utiče na ponudu i potražnju država Magreba, umesto da se oslanja samo na razmenu električne energije sa svojim evropskim susedima.
Interesi Italije protežu se i do istočnog Mediteranu, gde je Eni polovični vlasnik i operater egipatskog priobalnog gasnog polja Zohr, najvećeg u regionu. Eni takođe ima 50 odsto udela u jednoj od dve egipatske fabrike tečnog gasa i predvodi istraživanja prirodnog gasa na Kipru. Od izgradnje infrastrukture do prodaje oružja i robnog izvoza, Italija je postala ozbiljna sila na južnom i istočnom obodu Mediterana.
Na severnim obalama Mediterana, u jugoistočnoj Evropi, Italija je takođe dominira u trgovini i projektu Transjadranskog gasovoda, koji je aktiviran prošlog novembra. Za zapadni Balkan, kao i za članice EU, Bugarsku, Hrvatsku i Rumuniju, Italija je glavni trgovinski partner. U 2018. godini, razmena Italije sa zapadnim Balkanom iznosila je 11,4 milijarde dolara.
Posle Nemačke, Italija je najveći komercijalni partner Rumunije, koja je šesta po broju stanovnika u EU. U 2019. godini, Italija je bila u prva tri ekonomska partnera Bugarske, sa međusobnom trgovinom od preko 5 milijardi dolara. Takođe je bila među dva najveća partnera Hrvatske, sa 6,3 milijarde dolara razmene, čime se gotovo izjednačila sa nemačkih 6,6 milijardi.
Kao i u drugim regionima proširenog Mediterana, Italija ima velike investicije u jugoistočnoj Evropi. Neometan pristup tržištu EU i aranžmane o slobodnoj trgovini italijanski proizvođači su iskoristili za preseljenje proizvodnje. Ako se bavite italijanskom odećom i odećom, jeftinije je postaviti pogone u jugoistočnoj Aziji nego u Rumuniji ili Srbiji, gde su troškovi radne snage veći.
Ipak, balkanski proizvodni pogoni omogućavaju uvoz u znatno manjim serijama i lakše reaguju na oscilacije potražnje i modnih trendova. Na sličan način funkcioniše i automobilski sektor. Što se tiče bankarstva, mnoge italijanske banke preuzele su kontrolu nad balkanskim, poput srpske Banca Intesa i hrvatske Privredne banke.
Vođena ekonomskim interesima u širem regionu Mediterana, Italija je morala da se kreće kroz složene geopolitičke konflikte. Zbog energetskih interesa u Libiji, Rim favorizuje Tursku u odnosu na Egipat, ali ga partnerstvo sa Egiptom i Kiprom sukobljava sa Ankarom u istočnom Mediteranu. Iako se italijanska spoljna politika često čini nasumičnom, a ponekad zaista i jeste takva, primarni cilj Rima je ublažavanje geopolitičkih kontradikcija.
Na tom tragu, Rim je težio posredničkoj ulozi i saglasnosti sa globalnim silama poput Kine i Rusije, koje zajednički šire svoj uticaj u mediteranskom regionu. Ruski energetski gigant Rosnjeft ima 30 odsto udela u poljima prirodnog gasa Zohr, dok je Eni partner sa Rosnjeftom i Gazpromom u proizvodnji i transportu gasa preko Crnog mora.
Odnosi sa Kinom još su dublji. Italijanska strategija proširenog Mediterana, sa fokusom na energiju i trgovinu, geopolitički se naslanja na kinesku inicijativu Pojas i put. Potpisivanjem memoranduma „Pojas i put“ u martu 2019. između Rima i Pekinga, Italija je postala prva velika evropska zemlja koja se formalno priključila epohalnom kineskom poduhvatu.
Kao rastuća trgovinska nacija, Italija se suočava sa pokušajima Francuske da joj ograniči pristup tržištima mediteranskog basena, kao i sa težnjama Berlina i Pariza da diktiraju politiku EU u regionu. Solidarnost EU pred rastućim uticajem Pekinga i Moskve zahtevaće da Brisel, Berlin i Pariz favorizuju interese Rima kao glavnog igrača u transmediteranskoj trgovini. U suprotnom, Italija će se opredeliti za jaču saradnju sa evropskim rivalima, i nastaviti svoj ekonomski uspon u zoni proširenog Mediterana.
(ForeignPolicy-ZTP, foto: AFP)
